• मोहन जोशी

धनगढी । निर्वाचन जितेर नफर्किएका नेताहरूलाई धनगढी उपमहानगरपालिका–१३ का बासिन्दाले पाँच बर्षसम्म किन गाउँ नआएको भन्दै र्‍याखर्‍याख्ती पार्ने गरेका छन् । अघिल्लो निर्वाचनमै श्रीलंका टापुको डुबान समस्या समाधान गर्छु भनेको किन पुरा भएन भनेर प्रश्न गर्ने गरेका छन् । उम्मेदवारहरू भने स्थानीयलाई पुरानै आश्वासन दोहोर्याइरहेका छन् ।

श्रीलंका टापुमा डुबान समस्या विकराल छ । स्थानीयले डुबान समस्या समाधानका लागि सबै सरकारी निकाय र नेतालाई आग्रह गर्दा समेत नसुनेको गुनासो गरे । यहाँका उम्मेदवार र विजयी भएकाहरूले पनि आश्वासन मात्रै दिएको उनीहरूको दुखेसो छ ।

निर्वाचन नजिँकिएसँगै श्रीलंकामा जाने सबै उम्मेदवारको एउटै एजेन्डा हुन्छ यहाँको डुबान नियन्त्रण गरिदिने । स्थानीय टीका चौधरीका अनुसार बर्षौ भइसक्यो तर डुबानको समस्या ज्यूँका त्यूँ छ । ‘पाँच वर्षअघि पनि उम्मेदवारहरू यहाँको डुबान समस्या समाधान गर्छौँ भन्दै भोट माग्न आएका थिए,’ अर्का स्थानीय दिनेश चौधरीले भने, ‘चुनाव जितेपछि नेताले फर्केर हेरेनन्, अहिले फेरि त्यहीँ मुद्दा दोहोर्‍याउँदै उम्मेदवार भोट माग्न आएका छन् ।’

उनले उम्मेदवारहरूले डुबानको समस्यालाई चुनावी मुद्दा बनाएर नागरिकको भोट माग्न खाजेको आरोप लगाए । ‘यही मुद्दालाई सबैले एजेन्डा बनाउँदै गाउँमा आइरहेका छन्,’ उनले भने, ‘तर, कतिपय उम्मेदवार गाउँको स्थिति बारेमा जानकारनै छैनन् ।’

कैलालीको मोहना नदी किरानरमा रहेको सो बस्ती डुबानमा पर्ने भएका कारण ‘श्रीलंका’ भनेको रहेछ । ०५७ सालमा सरकारले भूमिहीन, मुक्त कमैया र सुकुमबासीलाई सो ठाउँमा बस्न दिएका हो । होचो ठाउँ भएका कारण वर्षायाममा मोहना नदी गाउँमा पस्ने र एउटा सानो टापु मात्रै देखिने भएका कारण सो ठाउँको नाम ‘श्रीलंका’ टापु रहन गएको स्थानीयको भनाइ छ ।

‘होचो जमीनमा बस्ती बसाएका कारण मोहना नदीमा थोरै पानीको बहाव बढ्नेबित्तिकै गाउँमा पानी भरिहाल्थ्यो’ स्थानीय दिलबहादुर चौधरीले भने ‘अनि सानो टापुमा गएर बस्थ्यौँ, बाढीबाट बँच्न हामी बस्ने टापुका कारण यो ठाउँको नामनै ‘श्रीलंका’ रहन गयो ।’

अहिले मोहना नदी गाउँमा पस्ने समस्या समाधान भए पनि वर्षायाममा भने डुबानको उच्च जोखिम रहेको उनले बताए । ‘मोहनाबाट गाउँमा पानी आउने नदीको स्थानमा अहिले तटबन्धन गरेर बाँध लगाएको छ,’ उनले भने ‘तट्बन्धनपछि गाउँमा पानी आउन छोडेको छ ।’

गाउँ डुबानमुक्त बनाउँन गाउँमा पूर्व भलमन्साको ठुलो योगदान रहेको स्थानीय तारा चौधरीले बताए । ती भलमन्सा बन्धुराम चौधरीको हाल निधन भइसकेको उनले बताए । ‘हालको गोदावरी नगरपालिका–५ स्थित मुक्तकमैया शिविरबाट श्रीलंका आएका हामीलाई यहाँ (श्रीलंका) बस्न निक्कै मुस्किल थियो,’ उनले भने ‘तर, तत्कालिन भलमन्साले ठुलो संघर्ष गरेर लालपूर्जा प्राप्त गरे । उनको मृत्यु भएसँगै हालसम्म पुर्जा व्यक्तिको नाममा आउन सकेको छैन ।’ मुक्तकमैयाँ वस्तीबाट २०५७ सालमा श्रीलंकामा बस्ती सारिएको थियो ।

स्थानीय जीतबहादुर चौधरीले डुबानमुक्त भए पनि वर्षाको पानी निकास नहुँदा निक्कै समस्या भएको बताए । ‘गाउँमा नाला निर्माण नगरिँदा वर्षाको पानी जमेर हुने डुबानका कारण निक्कै समस्या भएको छ ।’ उनले भने ‘स्थानीयदेखि संघीय सरकारसँग आग्रह गर्दा पनि हाम्रो माग पूरा हुन सकेको छैन ।’ उनले आफ्नो टोल धनगढीमै पर्ने भए पनि सरकारको नजरबाट भने, ‘श्रीलंका देश’ जतिनै टाढा रहेको बताए ।

‘सुदूरपश्चिम प्रदेशको एक मात्र उपमहानगरपालिकामा हामी बसेका छौँ’ उनले भने ‘तर सरकारको नजरबाट हामी ‘श्रीलंका’ जतिनै टाढा छौँ, न त स्थानीय तरकारले हेर्छ, न त प्रदेश र संघीय सरकारको नै ।’

करिब तीन सय परिवारको बसोबास रहेको यो टोलबाट हालसम्म कुनै पनि नागरिकले निर्वाचनका लागि टिकट समेत पाउन सकेको छैन । टोलका भलमन्सा विनक चौधरीले भने, ‘हामीले सवै राजनीतिक दलसँग वडा सदस्यसम्म भए पनि टिकट दिन आग्रह गर्दासमेत कसैले विश्वास गरेनन् ।’

‘श्रीलंका’वासीलाई सरकारले २०५७/५८ सालतिर जमिनको पुर्जा उपलब्ध गराए पनि हालसम्म जमिनमा हक भने नदिएको उनीहरूको गुनासो छ । ‘लालपुर्जा दिएर हामीले बर्सेनि सरकारलाई कर तिर्न परिरहेको छ,’ दिलबहादुर चौधरीले भने ‘तर सो लालपुर्जा धितो राख्ने अधिकार दिएको छैन, जमीन धितो राखेर स्वरोजगार बन्ने चाहना पुरा हुन सकेको छैन, लगानी गर्न अन्य कुनै माध्याम पनि छैन ।’ गाउँमा बाढी आएका बेला बस्ने टापु भने मोहना नदीले नै निर्माण गरेको गाउँका एक वृद्धले बताए । ‘एक पटक मोहनामा ठुलो बाढी आएको थियो,’ ८० वर्षीय बुद्धि चौधरीले भने, ‘सोही बाढीले नदीको केहीयता गाउँतिर टापु बनायो, तर त्यतिबेला यहाँ बस्ती थिएन । अनि टापुको नाम पनि राखिएको थिएन ।’ करिब तीन सय परिवार रहेको श्रीलंकाका अधिकांश परिवार बेरोजगार छन् ।